Mužlja se nalazi u Srednjebanatskom okrugu, u pokrajini Vojvodine, u Republici Srbiji. Ona je XIV. mesna zajednica Grada Zrenjanina. Nalazi se na desnoj strani reke Begeja, 5 km od centra Zrenjanina, na teritoriji od 450 ha, na prosečnoj nadmorskoj visini od 78 m. Ove godine Mužlja slavi 130 godina postojanja. Po popisu stanovništva iz 2011. godine u Mužlji živi 8200 stanovnika, od toga se približno 5500 izrazilo da pripada mađarskoj nacionalnosti, dok ostalo stanovništvo pripada srpskoj nacionalnosti.

   Za kratak istorijat Mužlje su korišćeni podaci iz knjige „Marljivi žitelji rita“, autora, pokojnog Karl Mikloša, izdata 1990-te godine i  iz knjige “Kronika Mužlje”, autora mr Zoltana Halaija, izdata 2015-te godine.

  Saznajemo da posle Austrougarsko-Turskog rata, usred ratnih razaranja i epidemija, ovo područje je ostalo slabo nastanjeno. Meliorizacijom starog toka Begeja stvoreni su uslovi za poljoprivredno gazdovanje. Zemlja je bila u vlasništvu državne blagajne i pod upravom Ministarstva zemljoradnje u Budimpešti. Ovo zemljište je decenijama davano u zakup stočarima, koji su ovde držali velika stada goveda i ovaca na ispaši.

  Neposredni povod za naseljivanje Mužlje bili su parlamentarni izbori u Mađarskoj 1888. godine. Na tim izborima je vladajuća Slobodarska partija Tisa Kalmana doživela poraz u Velikom Bečkereku. Kandidata te partije sa 7 odsto glasova više pobedio je Demko Belanski Pal, veleposednik iz Velikog Bečkereka. Tada je tadašnji Veliki župan Hertelendi Jožef revoltirano izjavio: „Neću više da se nerviram, uskoro ću ovde dovesti 400 glasača za vladajuću partiju“.

  Treba znati da se tada glasačko pravo sticalo na osnovu imovinskog cenzusa. Od oko 20.000 stanovnika tadašnjeg Velikog Bečkereka, samo je oko 2.000 žitelja imalo glasačko pravo. Imovinski cenzus kod zemljoradnika bio je oko 10 jutara zemlje i kuća sa placem u vlasništvu.

   Županija je još iste 1888. godine podnela zahtev Mađarskom Ministarstvu zemljoradnje za odobravanje kolonizacije i vrbovanja budućih doseljenika.

  30. marta 1890. godine u listu „Torontal“ izašao je članak u kome se piše da će kraljevska državna blagajna, na državnoj teritoriji zvanoj Gornja Mužlja formirati naselje od 420 porodica. Prema planu kolonizacije svaka porodica će dobiti plac od 600 hvati i 8 jutara oranica, a kao zajedničku imovinu doseljenici će dobiti 1200 jutara pašnjaka. Odrediće se placevi za školu, za crkvu i za opštinsku kuću. Takođe će se izdvojiti 50 jutara oranica za kulturne potrebe. Pod tim se podrazumevalo dodeljivanje obradivog zemljišta svešteniku, beležniku i učitelju s tim da se prihodi od ovog zemljišta ne uračunavaju u njihovu platu. Ovo je zemljište davano samo na korišćenje i kako se menjao nosilac funkcije, tako se menjao i korisnik zemlje.

  Spisak porodica za kolonizaciju tada je već bio utvrđen, ali još nije bilo rešeno da li će novo naselje biti posebna opština, ili će biti sastavni deo grada.

   Iz kasnijih podataka se vidi da je ovo pitanje bilo predmet žučnih rasprava u predstavničkom telu grada. Gradu je odgovaralo da naplaćuje dopunski porez na oko 10.000 jutara zemljišta, ali su i strahovali od brojnih problema i izdataka vezanih za stvaranje novog naselja. Ipak, na kraju sa 14 glasova više doneta je odluka da novo naselje bude dopunski deo grada.

   Karl Mikloš u svojoj monografiji navodi 3 moguće alternative za poreklo naziva Mužlja. Jedna varijanta polazi od prezimena Mužljai, koja se javljaju u Bačkoj. Oni su doseljeni iz okoline Miškolca, gde postoji planina Mužlja, slična Fruškoj gori. Ali ta prezimena ovde nisu zabeležena. Druga varijanta je vezana za prezime zemljoposednika Mužaj iz Temišvarske županije. Ipak je najverovatnija treća varijanta da je ovaj naziv vezan za stočarsku proizvodnju u ovom kraju. Stočari su imali svoja MUZILIŠTA, odlazili u MUŽu krava i ovaca, pa je verovatno nastalo ime Muzila, Musla, Mušla, Gornja Mužla, Donja Mužla, dok 1955. godine je usvojen konačni naziv Mužlja.

  Po mr Zoltanu Halaiju Mužlja je dobila ime po prezimenu Mužljai, poreklom iz plemićke porodice iz severnog dela tadašnje Austro-Ugarske, koji je dobio imanje na ovom području od tadašnjeg vladara zbog njegove vernosti, vojne i političke zasluge. Prema mr Zoltanu Halaiju nije beznačajno ni to, da je 17-19. vekovne geografske mape (koje koristi Monarhija) današnje područje Mužlje naznačeno i kao Muzsla – Muschla.

  Status naselja se više puta menjao u toku istorije, bilo je i selo i samostalna opština i deo grada, dok nije postala Mesna zajednica u sastavu Grada Zrenjanina.

  Planovi kolonizacije su pravljeni već prema uhodanom šablonu administracije Austrougarske monarhije. Stotinu i više godina ranije ovde su stvarana brojna naselja. Doseljivani su srpski ratnici da štite granice monarhije, doseljivani su Nemci iz Elzasa, Francuzi iz Lotaringije, Mađari iz gornjeg toka Tise i okoline Segedina i Bekeščabe, Rumuni iz okoline Temišvara, Španci iz Biskaja, Slovaci i drugi. Tako su stvarana homogena srpska, nemačka, mađarska, rumunska, slovačka sela. Za to je već postojala razrađena tehnologija. Sva ta sela liče jedno na drugo, ušorane ulice, sa kućama sa baštama i crkvom u centru sela.

  Prvi doseljenici Mužlje stigli su na teren leta 1890. godine. Ovde su naišli na pustaru, gde sem korova i šiblja ničega nije bilo. Ali zato celo područje je bilo rasparcelisano austrougarskom preciznošću, bile su ucrtane i parcele za gradnju škole, crkve, opštinske kuće.

  Dok nisu stigli do korova nad glavom doseljenici su se od vremenskih neprilika, kiše, vetra i noćnih hladnoća sklanjali u improvizovane zemunice, ispod svojih seljačkih kola, ili pravili nekakve nastrešnice i slično.

  Svaki doseljenik je imao obavezu da podigne zidove svoje kuće od zemljanog naboja, da napravi tavanicu i da oblepi zidove malterom od blata. Takođe su morali da obezbede prevoz građe za krovnu konstrukciju od improvizovanih stovarišta građevinskog materijala do svog placa.

  Državna blagajna jeimala ugovor sa preduzetnicima iz Segedina i Bečkereka koji su gradili krovove na podignutim zidovima. Svaki doseljenik je imao ugovor sa Spahilukom Mađarske kraljevske državne blagajne u kome su bile precizirane sve njihove obaveze za otplatu kredita, visina rata, rokovi otplate, kamate, pa i kaznene odredbe. U cenu otkupa bila je uračunata i vrednost zemljišta i građevinskog materijala i usluge preduzetinika. Sve se to otplaćivalo punih 50 godina. Kada je ovo područje prešlo u sastav Kraljevine Jugoslavije, mnogi su mislili da će biti kraj njihovim mukama. Ali nova država je preuzela naplatu njihovih dugova.

  Doseljenici su uz ogromne napore isplaćivali svoja dugovanja, često su ostajali i bez hrane za svoju decu. Neke su kuće i otišle na doboš, a mnogi su se zarekli da nikad u životu neće više uzimati nikakve kredite. Neki su čak odbijali da prime i agrarnu zemlju 1945. godine strahujući da je i to neka zavrzlama.

  U prvom talasu kolonizacije od 420 izgrađeno je 400 kuća, pošto su neki odustali od gradnje. Ti placevi su kasnije dodeljeni novim kolonistima.

Po monografiji Karl Mikloš i mr Zoltana Halaija najviše porodica doselilo se iz Sajana – 155, zatim Lerincfalve – 73, Velikog Bikača – 51, Monoštora – 41, a bilo ih je iz 18 naselja.

 Izgradnja kuća po prvobitnom planu kolonizacije završena je 1892. godine. Na kraju te godine završena je i prva škola-zabavište, koja je za 400 školskih obveznika imala 3 učitelja. Ali iz kasnijih izveštaja se vidi da je nastavu pohađala jedva polovina školskih obveznika. Interesantno je napomenuti da je od oko 3000 prvih doseljenika bilo samo oko 200 pismenih. Crkva je izgrađena 1902. godine.

 U kasnijem razvoju Mužlja se stalno proširivala. 1912. godine u mužljanskom ataru je bio 71 salaš. Tridesetih godina ovog veka formirano je naselje „Deonica“ sa 30 – 40 kuća. Ovo naselje je kasnije dobilo i školu, ali u novije vreme potpuno je raseljeno. U Mužlji su se stalno otvarale nove ulice, a posle rata građene su i dve nove stambene kolonije.

 Sa prvobitnih 3.600 stanovnika, za sto godina broj stanovnika Mužlje povećan je na 13.000, to je podatak iz 1991. godine dok danas MZ Mužlja broji oko 8.500 stanovnika.  Prema poslednje popisu stanovništva u 2011-godini Mužlja broji oko 8200 stanovnika, od toga je 5500 mađarske narodnosti, a ostali su pretežno srpske nacionalnosti. Od izrazito zemljoradničkog naselja, Mužlja se pretvorila u naselje industrijskih radnika i ostalog zaposlenog osoblja.

 Važno je spomenuti podatke o komunalnom razvoju, društvenom životu, školovanju, kulturnom razvoju. Tu ću navesti samo neke od njih konstatacija:

 „Mužlja je elektrificirana 1951. godine, most preko Begeja izgrađen je ′54-te i ′55-te, ali nisu odmah napravljeni nasipi za prilazne puteve, tako da je moglo da se koristi tek od 1958. godine. Autobuski saobraćaj počinje 1959. godine, prvi tvrdi kolovoz napravljen je ′53. godine, a asfaltiran ′73-godine. Od ′78-′88. godine izgrađeno je 35 kilometara asfaltnog kolovoza kroz ulice naselja. Vodovod je građen od ′73. do ′78. godine, a gasovod od ′83. do ′89. godine. Dom kulture je završen ′65-te. Dom zdravlja ′66-te, nova škola ′75-te, benzinska pumpa ′76. godine, posle požara je ponovo izgrađeno zabavište 2001. godine i dograđen sprat, kolegijum za srednjoškolce 2004. godine, a dečiji dispanzer 2006. godine. Mužljani su to sve napravili izdvajanjem sopstvenih sredstava građana i postigli da naselje bude komunalno veoma dobro opremljeno. Znači nisu više žitelji rita, ali marljivi su ostali i dalje.

 Ono što je u knjizi „Marljivi žitelji rita“ objavio to je samo delić ogromnog dokumentacionog materijala što je Karl Mikloš sakupio za vreme života. Mgr. Zoltan Halai se takođe bavio nastankom i istorijatom Mužlje, pa je 2015-te godine izdao knjigu pod nazivom Hronika Mužlje, koristio je i materijale Karla Mikoša.